Η γλώσσα που μεταμορφώνει τον κόσμο και η γλώσσα στον Αυτισμό. Γιάννης Μπούγος-Ψυχολόγος Δντής "Σύναψις"

Υπάρχει μια γλώσσα που δεν λέγεται μονάχα με λέξεις.

Υπάρχει μια πραγματικότητα που δεν εξηγείται με τους χρόνους των ρημάτων όπως τους ξέρουμε.

Εμείς λέμε «εγώ είμαι», «εγώ έκανα», «θα κάνω». Αλλά μερικές φορές η σκέψη κινείται διαφορετικά.

Η γλώσσα, η κίνηση, η αίσθηση συνδιαμορφώνουν μια άλλη αντίληψη του κόσμου. Όπως στον Αυτισμό.

Με τον άλλο τρόπο στη γλώσσα, στην κίνηση, στην αντίληψη.

Η γλώσσα της ενσώματης γνώσης

Η θεωρία Embodied Cognition μας λέει πως δεν σκεφτόμαστε μόνο με λέξεις και έννοιες, σκεφτόμαστε με το σώμα μας, με τις κινήσεις μας, με το πώς αλληλεπιδρούμε με τον χώρο γύρω μας.

Στον αυτισμό, τα μοτίβα αυτά συχνά έχουν μια άλλη ποιότητα. Η σύνδεση ανάμεσα στη γλώσσα, στη πράξη και στη συναισθηματική αντίληψη παίρνει διαφορετική μορφή.

Για παράδειγμα:

Το παιδί με αυτισμό μπορεί να βιώνει τον χρόνο ως «συνεχές τώρα» όπως το δίχρονο παιδί χάνει από το πεδίο του τη μητέρα και καταρρέει επειδή νομίζει ότι αυτό θα κρατήσει για πάντα. Όχι ότι «πριν ήταν εδώ-τώρα έφυγε-μετά θα ξανάρθει».

Η γλώσσα του μπορεί να μην ακολουθεί τη «κανονική» ροή των εννοιών, μπορεί να είναι πιο περιγραφική, πιο άμεση, πιο οπτική.

Η αντίληψη του χρώματος, του ήχου, του χώρου μπορεί να είναι «άλλου τύπου».

Η αντίληψη αυτή δεν είναι κατώτερη είναι απλά άλλη.

Το παιδί στο φάσμα δεν «μαθαίνει γλώσσα» μόνο στο επίπεδο των λέξεων μαθαίνει μια γλώσσα του σώματος, της κίνησης, της εστίασης, μια γλώσσα που απαιτεί από εμάς να ακούμε με άλλο αυτί και να βλέπουμε με άλλο μάτι.

Όταν το παιδί δείχνει ένα αντικείμενο και λέει τη λέξη ίσως για αυτό το παιδί το σημαντικό δεν είναι η λέξη αλλά η εμπειρία. «Το βλέπω», «το νιώθω», «είναι», «είμαι» κοκ

Αν εμείς, ως γονείς ή ειδικοί, του μιλάμε με τον κλασικό χρόνο «εγώ έκανα», «θα κάνω», «θα γίνει», ίσως να του φαίνεται αλλόκοτο. Γιατί η ενσώματη γνώση μας λέει η σκέψη περνάει μέσα από το σώμα, το χώρο, την αίσθηση, όχι μόνο το αφαιρετικό και αόριστο «χθες/σήμερα/αύριο».

Ο χρόνος ως τώρα

Αυτό θυμίζει πολύ τον τρόπο σκέψης που πολλές φορές εμφανίζεται στον αυτισμό: η έννοια του «μετά» μπορεί να είναι πιο ασαφής· η έννοια του «πριν» λιγότερο εμπεριέχει συναίσθημα ή αφήγηση· το παρόν γίνεται πιο έντονο.

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά για εμάς που υποστηρίζουμε; Σημαίνει ότι όταν σχεδιάζουμε συνεδρίες, μαθησιακές δραστηριότητες, παιχνίδι θα μπορούσαμε να εστιάζουμε στο τώρα: τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή, πώς το βιώνει, πώς το ονομάζει. Αντί να λέμε «θα κάνεις αυτό μετά», ή «χθες το έκανες», περισσότερο: «τώρα το κάνεις, είσαι εδώ, το βλέπεις, το αισθάνεσαι».

Με αυτόν τον τρόπο γινόμαστε γέφυρα ανάμεσα σε δύο γλώσσες: τη δική μας «χθες-σήμερα-αύριο» και τη δική του «μόνο εδώ-τώρα-είμαι».

Προτάσεις για πράξη

Αφήστε χώρο. Όταν το παιδί με αυτισμό δείχνει, κοιτάζει, αφήνεται σε μια δραστηριότητα, μην γεμίζετε αμέσως με λέξεις. Η γλώσσα του σώματος, η ενσώματη αντίληψη, θέλουν χρόνο να εκφραστούν.

Χρησιμοποιήστε αισθητηριακά ερεθίσματα. Όχι μόνο «πες το κόκκινο/κόκκινο», αλλά «νιώσε το κόκκινο», «κοιτάξε το κόκκινο», «αφήσε το χέρι σου να αγγίξει το κόκκινο». Με αυτόν τον τρόπο η γλώσσα γίνεται ενσώματη. Πέτα μια μπάλα και μίλα συντονισμένα με την αναπήδηση της. Ένωσε τα ερεθίσματα σε ένα ένα ενιαίο σύνολο εμπειρίας.

Μεταφράστε τον «χρόνο» στο παρόν. Αν θέλεις να μιλήσεις για κάτι που θα γίνει, πες: «Πριν λίγο θα κάνουμε…» ή «Μετά θα κάνουμε…» αλλά κάν’ το μέσα από το σώμα: δείξε, περπάτησε, φέρε το αντικείμενο ή την εικόνα που θα συμβεί και άγγιξε την. Βοήθησέ τον να γίνει μέρος του «τώρα» του.

Τιμήστε τη διαφορετική λέξη. Αν το παιδί χρησιμοποιεί μια λέξη που δεν είναι η «τυπική», ρώτα: «Τι εννοείς; Πώς το βλέπεις;». Η λέξη είναι η γέφυρά του προς τη δική μας γλώσσα. Δεν είναι εμπόδιο. Είναι παράθυρο που μας ζητά να το ανοίξουμε

.